DE 10 GEBODEN

Oh My God, ben ik wel goed bezig?

Over personal coaches, Marioepol, opvoeden en #metoo

Redactie: Nikkie Steyaert, illustraties: Thaïs Anteunis

De ultieme 10 wc-geboden, 10 geboden van een goede huisvrouw of -man of pakweg de 10 geboden van Frans Bauer: in zulke ludieke, religieus gestripte jasjes voeren we het Bijbelse format vandaag nog wel eens op, want dé 10 geboden – die van lang geleden dus – daar houden we niet meer van. Te streng, te oud, te beperkend, te begrenzend. Of niet? Misschien bieden ze ook houvast. Het idee dat jij en ik slechts 10 geboden moeten volgen om een goede mens te zijn, is aanlokkelijk. Maar is het echt zo simpel? Hoe kunnen we de 10 geboden interpreteren anno 2022? En wat als ik helemaal niet geloof? Roger, Inse, Lieselot en Annelore over het wie, wat en waarom van geboden en… over hun 11^de gebod!

Wat?
2 tafels

Volgens de Bijbel werden de tien geboden op twee ‘tafels’ geschreven. “De eerste tafel kan je zien als ‘de religieuze tafel’. De tweede spreekt over universele, fundamentele waarden”, aldus Roger Burggraeve, emeritus-professor moraaltheologie. “Maar beide tafels hebben iets gemeen: ze tonen de ondergrens aan van het menselijk fatsoen, maar vertellen je verder niet wat je moet doen om een goed mens te zijn. Als je een gebod volgt, bijvoorbeeld  ‘je zal niet doden’, dan heb je op zich niets gedaan, behalve niemand vermoord. Dat is niet bepaald een verdienste en maakt je niet automatisch tot een goed mens. Het is aan jou om uit te vissen hoe je dan wél met iemand moet omgaan. De tien geboden kan je ook positief vertalen. ‘Je zal niet doden’ wordt dan ‘je zal leven respecteren’. Ook daar is veel ruimte voor interpretatie en invulling. Want wat betekent respect, en over welke vormen van leven hebben we het dan?”

Waarom?
Om samen te leven

De tien geboden vormen een onderdeel van het feit dat mensen samen-leven. “Als er geen referentiekaders, regels, wetten of afspraken zijn waaraan we ons moeten houden in een groep of in de maatschappij, dan neigen we naar een soort absolute vrijheid waarbij elke persoon zijn of haar goesting doet”, aldus Roger. “En als vrijheid ten koste gaat van anderen, dan is de gemeenschap verloren.”

Wie?
Voor gelovigen en niet-gelovigen

Wie denkt aan de 10 geboden, denkt aan religie. Maar ze zijn niet exclusief voor gelovigen. Roger Burggraeve pleit voor een meer filosofische lezing van de Bijbel. “De antropologische grondslagen die je in Bijbelverhalen terugvindt, zijn voor alle mensen toegankelijk, of je nu gelovig bent of niet. De 10 geboden leren ons in de eerste plaats iets over ons ‘mens zijn’. Ze vormen een referentiekader met enkele duidelijke grenzen. Dood niet, lieg niet, doe niemand geweld aan, steel niet  … Dat is behapbaar én nodig om in een samenleving met anderen in interactie te kunnen en durven gaan.”

Hoe?
Geen doel op zich

Als je de tien geboden op de letter volgt, ben je dan een perfecte mens? Volgens Roger niet. “Als iemand erin slaagt om alle geboden te volgen, dan is dat ten koste van de menselijke vrijheid, want die mensen moeten nooit hun eigen ethisch kompas gebruiken. Ze houden zo vast aan de regeltjes, dat ze vergeten na te denken voor zichzelf. Ze zijn niet vrij, authentiek en onafhankelijk. Het feit dat je vandaag kiest om ‘goed’ te zijn, is geen garantie dat je morgen ook het juiste pad zal bewandelen. Het is ook niet het doel om de tien geboden perfect te volgen. We zijn allemaal fragiele mensen. De tien geboden confronteren ons net met de kwetsbaarheid van ons menselijk verlangen en ons falen. Met onze keuze om een goed of slecht mens te zijn. De tien geboden creëren in die zin vooral een moreel bewustzijn.”

 

1ste tafel

Zowel in het Christendom als in het Jodendom staan de tien geboden neergeschreven op 2 tafels. De eerste tafel is de religieuze tafel. De geboden vertellen iets over hoe je je als mens moet verhouden tot God. Maar ook voor niet-gelovigen kan deze tafel relevant zijn.

1. Vereer geen andere goden naast de Heer

   

2. Maak geen afgodsbeelden en kniel niet voor afgoden neer

   

Bovenal bemin één God.

Roger: “De eerste twee geboden zijn nauw verweven. Je mag maar één God aanbidden en die God mag niet in beeld gebracht worden. Maar als je die twee geboden volgt, dan ben je nog geen goede gelovige. De geboden vertellen namelijk niet op welke manier je religieus moet zijn. Het is aan jou om uit te maken hoe je je religieuze gevoel vorm geeft in je leven en hoe je naar ‘God’ kijkt.”

Roger: “Die 2 geboden zijn trouwens even betekenisvol voor niet-gelovigen. Dan draait het niet om een ‘God’, maar om andere dingen in het leven die je beter niet verafgoodt: ideologieën, spullen, staatshoofden of bepaalde leiders. Mensen die iets verafgoden, verliezen hun vrije wil en kritische zin. Ze worden afhankelijk. Kijk, vandaag de dag vind je een personal coach op elke hoek van de straat. Daar is op zich niets mis mee, maar het is gevaarlijk als je je kritische geest verliest en je gelooft dat totale volgzaamheid van één of andere goeroe de sleutel tot geluk vormt. Niemand heeft een monopolie op waarheid en zingeving.”

 

3. Misbruik de naam van de Heer niet

Zweer niet ijdel, vloek noch spot.

Roger: “Eerst en vooral valt het op dat er ook in dit gebod niet verteld wordt hoe we een religieuze taal moeten ontwikkelen, en hoe we de naam van God wel eer kunnen aandoen. Als je vraagt aan een kind wat het derde gebod betekent, zal die meestal zeggen: ‘je mag niet vloeken’. Dat is onze moderne interpretatie, want het gebod gaat in eerste instantie over het feit dat we de naam van God niet te pas en te onpas mogen gebruiken. Zeg en doe dus geen dingen ‘in naam van God’. Het is respectloos en oneerbiedig. Ik stel me wel eens vragen bij het populaire Amerikaanse ‘Oh My God’ (OMG). Dat is naar hier overgewaaid, maar veel jongeren die het in de mond nemen, gebruiken het als stopwoord, niet vanuit een religieuze overtuiging.”

 

4. Houd de sabbat in ere

Heilig steeds de dag des Heren.

Roger: “Dit gebod (en het laatste gebod op de eerste tafel) is anders dan de eerste drie, omdat het voorschrijft wat je wél moet doen om religieus te zijn. Het is dus een echt gebod in plaats van een verbod. In oorsprong is de sabbat de dag waarop je een pauze neemt van het werk en naar de synagoge (kerk) gaat. De sabbat creëert een structuur in onze weekopdeling. Werken versus rusten. Zonder die opdeling, wordt alles schraal. Dan hebben we een markteconomie van ‘werken tot we erbij neervallen’ bereikt. Je zou kunnen opwerpen dat sommige gelovigen werken in het weekend en dus zondigen, maar dan bekijk je de tien geboden te eng. Je moet de geboden kunnen kaderen in de tijdsgeest en context van vroeger. Vandaag zou ik de sabbat interpreteren als tijd maken voor zingeving, iets waar we met zijn allen sterk naar op zoek zijn, maar in de waan van de dag en door ons hoge werkritme weinig tijd voor maken.”

 

5. Toon eerbied voor uw vader en moeder

Vader, moeder zult gij eren.

Roger: “De eerste tafel eindigt met het gebod om je vader en moeder te eren. Waarom dat op de religieuze tafel staat, moet je bekijken vanuit de joodse traditie. Je moeder en vader waren degenen die je de geboden aanleerden, net zoals andere sociale gedragscodes. Moeder en vader vormen het scharnier tussen de twee tafels, want ze leren je hoe je een goede gelovige, maar ook een goed mens kan worden. Het zijn de ouders die kinderen voor het eerst confronteren met grenzen en hen waarden en normen leren kennen. Daarom is opvoeding zo belangrijk, los van het feit of een ouder gelovig is of niet. In de winkel wijzen ouders hun kind erop dat ze niet zomaar de koeken uit de rekken kunnen opeten, want dat is stelen. En stelen mag niet, want in de maatschappij moet je het eigendom van anderen respecteren. En als een kind buiten in de modder heeft gespeeld, mag het dan met zijn vuile voeten zomaar ergens binnen lopen? Nee, want dat toont geen respect voor diegene die de vloer net heeft gedweild. Kinderen moeten al die zaken leren. Dankzij de voorgaande generatie leren kinderen grenzen, voorwaarden, geboden en verboden kennen.”

Veel mensen interpreteren ‘eren’ als ‘gehoorzamen’. Volgens de joodse auteur en leermeester Marc-Alain Ouaknin is dat ontstaan in de tijd waarin vaders wil wet was en je je ouders niet mocht tegenspreken. Maar oorspronkelijk gaat het gebod over erkenning geven, respect opbrengen en vooral je ouders het juiste gewicht toekennen. Kinderen die bijvoorbeeld door hun ouders verwaarloosd worden, kunnen hen nog steeds erkennen in hun rol, maar moeten hen ook naar waarde schatten. Als ouders de verantwoordelijkheid niet nemen om hun kind het goede pad te wijzen, dan ontnemen ze dat kind de kans om zich te ontplooien tot een goed mens. Als je dan afstand neemt van je ouders, betekent het daarom niet meteen dat je zondigt tegen het gebod.

 

2^de tafel

De tweede tafel bestaat uit vijf sociale geboden. Vanuit de religieuze traditie hangen ze samen met de eerste tafel, maar op zich hoef je niet gelovig te zijn om ze te begrijpen, te accepteren en ze na te leven.

6. Pleeg geen moord

Dood niet, geef geen ergernis.       

Roger: “Pleeg geen moord kan je strikt interpreteren als ‘niemand (fysiek) om het leven brengen’. Maar is dat de enige mogelijke interpretatie? Wat met doden met woorden, door onverschilligheid, machtsmisbruik, pesten … ? Is geweld nooit verantwoord, of kan het in bepaalde omstandigheden door de vingers gezien worden? Mag je zwakke mensen verdedigen tegen tirannie? En is elke soldaat in de oorlog in Marioepol in Oekraïne schuldig aan het negeren van dit gebod? Het zijn stuk voor stuk boeiende vragen waar je lang over kan discussiëren. Maar een gebod moet radicaal en duidelijk zijn, het verliest aan kracht als het samengaat met 20 uitzonderingen. De grondslag van dit gebod blijft: doden is niet normaal. Het is niet iets dat je met gemak doet en erna tussen neus en lippen door op café verkondigt. Het is een duidelijke grens die je niet zomaar overschrijdt.”

Roger: “Als we het gebod positief verwoorden, hebben we het over ‘kies voor het leven’, wat op zijn beurt weer verbonden is met bepaalde waarden en deugden zoals zorgzaamheid of respect. Als we het gebod in het huidige daglicht plaatsen, zouden we ons kunnen afvragen wat ‘leven’ is. Gaat het enkel over menselijk leven? Wat met natuur en dieren? We zijn tegenwoordig veel bezig met het klimaat en met ecologie. Daar vind je natuurlijk niets van terug in de Bijbelse tien geboden. Bijbelverhalen vragen dus voortdurend naar verruiming en herinterpretatie.”

We kennen allemaal MeToo (of #MeToo), het initiatief tegen seksuele intimidatie, lastigvallen en aanranding, voornamelijk binnen de machtsverhouding van een werk- of onderwijsomgeving. MeToo begon in oktober 2017 na aantijgingen tegen de machtige Amerikaanse filmproducer Harvey Weinstein, die meerdere vrouwen zou hebben aangerand of onder druk hebben gezet om seks te hebben (Hij werd later schuldig bevonden en veroordeeld tot 23 jaar gevangenisstraf n.v.d.r.). Volgens Roger kan ook de huidige #MeToo beweging ondergebracht worden onder het zesde gebod: “‘Je kan een mens op vele manieren verpletteren’, aldus de heel boeiende filosoof Levinas. Er is veel te lang geen aandacht besteed aan het feit dat vormen van woordgebruik, pesten en ongewenst aanraken ook inbreuken zijn op de integriteit van de ander. Dat is niet iemand doden in de letterlijke zin van het woord, maar doet mensen wel geweld aan, met soms grote gevolgen.”

 

 

7. Pleeg geen overspel

Doe nooit wat onkuisheid is

Roger: “Pleeg geen overspel. Positief verwoord komen we met dit gebod uit op waarden en attitudes zoals trouw en (seksuele) exclusiviteit. Net zoals in de andere geboden, staat er in het Bijbelverhaal verder niets over hoe die exclusiviteit en trouw vorm moeten krijgen en hoe je je seksueel moet gedragen of uitdrukken. Het verbod op overspel zegt niet welk spel partners wel moeten spelen: dat schept ruimte voor goesting en wederzijds verlangen.”

Good practices De tien geboden schrijven niet concreet voor hoe je een goed mens moet zijn. Maar waar leer je dat dan wel? Om ons de weg te wijzen, kijken we naar onze ouders, onze gemeenschap en naar rolmodellen. Ook goede voorbeelden kunnen ons inspireren. Roger: “Het fijne aan voorbeelden is dat ze niet normatief zijn. Het is nog steeds je eigen keuze of je iemands voorbeeld al dan niet volgt. Neem nu het verbod op overspel. Dat betekent: er mag geen bedrog zijn, geen leugens, geen ontrouw … maar er wordt niet voorgeschreven hoe je seks wel moet beleven. Voorbeelden van andere koppels, artikels van seksuologen, scénes in romans of films zijn erg waardevol. Het kan koppels vooruit helpen, zonder dat ze verplicht zijn om zaken te doen waar ze zich niet goed bij voelen.”

 

 

8. Steel niet

Vlucht het stelen en bedriegen

Volgens Roger kan ook het achtste gebod, het verbod op stelen, positief vertaald worden. “Dan gaat het over respect opbrengen voor iemand anders eigendom. Niet per se in de materiële zin, maar ook op relationeel en menselijk vlak. Respect hebben voor iemands ideeën, identiteit en verschillen. Samen een cultuur van diversiteit, dialoog en uitwisseling ontwikkelen. Niet stelen kan je dus interpreteren als jezelf niets of niemand toe-eigenen.”

 

 

9. Leg over een ander geen valse getuigenis af

Ook de achterklap en ’t liegen.

Roger: “Als je niet mag liegen, moet je de waarheid zeggen. Maar wat is de waarheid? Als iemand je een geheim toevertrouwt, mag je dat dan voor jezelf houden? In ons huidig rechtssysteem wordt veel belang gehecht aan de waarheid: niet vals getuigen, geen valsheid in geschrifte, geen fraude, geen smaad … Ook ‘fake news’ kan je daaronder plaatsen. We zitten midden in een oorlog waar het moeilijk is om te achterhalen wat nu wel of niet waar is. Omdat iedereen alles online kan zetten en we zoveel bronnen kunnen raadplegen, weten we niet altijd zeker dat wat we lezen of wat de media voorschotelen wel correct is. De grondhouding van eerlijkheid en waarachtigheid die schuilt achter het verbod op liegen, blijft dus een belangrijke voorwaarde voor menswaardig samenleven.”

 

 

10. Zet uw zinnen niet op het huis van een ander, evenmin op zijn vrouw, slaaf, slavin, rund of wat hem ook toebehoort

Wees steeds kuis in uw gemoed en begeer nooit iemands goed

Roger: “Het tiende gebod is de ziel van de tweede tafel. Het is een samenvatting van alle eerdere geboden op die tafel. Begeerte gaat niet over specifiek gedrag, maar over het mens zijn: de relatie met onze eigen verlangens en verwachtingen, onze passies en emoties en onze drive en eigen wil. Let op, het verbod is geen veroordeling van begeerte of verlangen, maar is een waarschuwing tegen het bezitterig begeren. Het verbod beschermt met andere woorden de beschaafde begeerte, die in haar passie het andere – en de ander – erkent en recht aandoet.”

 

bio

Wie is Roger Burggraeve?

• Roger (79) is priester Salesiaan van Don Bosco, Emmanuel Levinas onderzoeker en emeritus professor moraaltheologie. Hij noemt zichzelf ook wel een Bijbelfilosoof of christelijke ethicus.
• Roger is een fervente koersliefhebber. Veldrijden, de grote ééndagskoersen (Parijs-Roubais) of belangrijke rondes (zoals Tour de France): hij volgt ze op de voet.
• Zijn elfde gebod: je zal niets en niemand geweld aandoen.

 

GETUIGENIS 1

• Naam: Inse Van Rossom
• Leeftijd: 43 jaar
• Beroep: Stafmedewerker co-adjutor/inspecteur godsdienst en identiteit
• Regio: Halle
• Dit gebod spreekt mij het meeste aan: Vereer geen andere goden naast de Heer

“Het eerste gebod is voor mij een oproep tot nederigheid als mens en een uitnodiging om God, spiritualiteit en zingeving opnieuw ruimte te geven. Ik hoop dat dit ook altijd een plaats blijft krijgen in scholen, als aanvulling op alles wat maakbaar, meetbaar en ‘te weten’ is.

Waar is God in onze wereld? Het eerste gebod daagt je in al zijn kracht en eenvoud onmiddellijk uit om zelf na te denken. Ik voel me er nauw mee verbonden omwille van de diepere betekenis, het openstaan in de wereld voor wat groter is dan onszelf. We zien meer en meer dat we niet alles kunnen weten en bepalen, dat sommige vragen meerdere antwoorden kunnen hebben of dat het verkrijgen van een antwoord misschien zelfs niet altijd nodig is.”

• Mijn elfde gebod: BEZIN voor je spreekt, twittert of reageert op sociale media:

       B       Is het behulpzaam

       E       Is het echt of waar?

       Z       Is het zachtmoedig?

       I        Is het inspirerend?

       N      en … is het eigenlijk wel nodig?

“Deze wijze woorden kan je vooral terugvinden in het boeddhisme maar ook bij Franciscus van Sales. Ik geloof dat we een groot deel van onze realiteit bepalen door wat we uitspreken. Voor mij is het bijzonder belangrijk om discreet en zorgzaam te zijn in wat je zegt. Ik denk dat er veel problemen kunnen worden opgelost als we die filter toepassen op wat we willen zeggen.”

 

GETUIGENIS 2

• Naam: Lieselot De Roo
• Leeftijd: 15 jaar
• Beroep: student
• Regio: Kleit
• Dit gebod spreekt mij het meeste aan: Steel niet

“Ik geloof dat iedereen bepaalde persoonlijke bezittingen koestert. Spullen die ze waardevol vinden, of ze nu duur zijn of niet. En of ze nu net veel of weinig betekenen voor diegene die ze wil stelen, het is altijd verkeerd. Zelfs als je iets heel graag wil: als het niet jouw bezit is, heb je niet het recht om het van een ander af te nemen.”

• Mijn elfde gebod: Draag zorg voor dieren en natuur

“Natuur is het mooiste dat er is. Ik vind er rust. Het is onze thuis, de plek waar we als mensen leven. We moeten er dus goed zorg voor dragen. Ook voor dieren moeten we zorgen, want ook met hen leven we samen op aarde. Ze kunnen zoveel liefde geven. Ik vind het onverantwoord om hen pijn te doen.”

 

GETUIGENIS 3

• Naam: Annelore Van Den Driessche
• Leeftijd: 27
• Beroep: Casting, redactie en productie voor diverse productiehuizen
• Regio: Antwerpen
• Dit gebod spreekt mij het meeste aan: Leg over een ander geen valse getuigenis af

“Ik vind het belangrijk om zo min mogelijk slecht te spreken over anderen. Ongegronde roddels verspreiden zou ik al helemaal niet doen, aangezien je met leugens de ander veel schade kan toebrengen. Maar ik probeer in het algemeen ook voorzichtig te zijn in het vellen van een oordeel over een persoon, aangezien veel dingen afhangen van context en perceptie en je nooit het volledige verhaal kan kennen. Ik gun mensen graag het voordeel van de twijfel. Dit gebod maakt voor mij deel uit van positief in het leven staan.”

• Mijn elfde gebod: Wees lief voor elkaar

“Aangezien ik van nature soms scherp uit de hoek kan komen, is dit iets dat me hoe langer hoe meer bezighoudt. We zijn vaak zo streng voor anderen én voor onszelf. Het geeft me een goed gevoel als ik aardig ben, en wanneer anderen op hun beurt aardig zijn voor mij. Ik weet niet altijd hoe een reactie bij iemand zal binnenkomen, dus probeer ik elke boodschap positief over te brengen en zacht te zijn in de manier waarop ik omga met mensen.”