Bewust alleenstaande mama (BAM) Lieve: “Ouder ben je voor altijd”

Een bewust alleenstaande mama (BAM) en een pedagoog over de verbinding met je kind en het engagement van opvoeden

We waren het ooit allemaal: kinderen. De keuze om geboren te worden, werd voor ons gemaakt. We hadden daar zelf niets over te zeggen. Dat is bij het ouderschap anders. De ene kiest ervoor, de andere niet. De redenen daartoe zijn divers. Sommigen wachten op ‘de ware’, maar wat als je hem of haar maar niet tegen het lijf loopt? Wij spraken met pedagoog Philippe Noens en met bewust alleenstaande mama (BAM) Lieve Thibaut over de instinctieve band met je kind en het engagement van het ouderschap. “Het allerbelangrijkste voor een kind is opgroeien in een veilig en stabiel gezin. Hoe dat gezin is samengesteld, doet er minder toe.”

Redactie: Nikkie Steyaert, fotografie: Bart Moens

Bewust alleenstaand ouderschap zit in de lift. Het aantal aanvragen is de laatste jaren enorm toegenomen. Ook Lieve Thibaut waagde de stap en werd een bewust alleenstaande mama (BAM). Zeven maanden geleden kwam haar dochter Fiene ter wereld, maar Lieve droomde eigenlijk al veel langer van haar aanwezigheid. “Ik ben altijd graag met kinderen bezig geweest. Ik was leidster in de scouts, gaf speelpleinwerking en was monitor bij jeugdkampen. Dat ik kinderen zou krijgen, was voor mij een evidentie. Tot ik dertig werd en ik nog geen geschikte partner was tegengekomen. Ik besliste al snel dat geen kinderen krijgen, geen optie was. Als er niemand op mijn pad kwam, zou ik er alleen voor gaan.” Volgens Philippe Noens, doctor in de pedagogische wetenschappen en lector gezinswetenschappen, is het niet vreemd dat er steeds meer aanvragen zijn om bewust alleenstaande mama te worden. “De afgelopen 2 jaar, gevuld met afstand en lockdowns, heeft het voor 20’ers en 30’ers moeilijker gemaakt om een romantische relatie op te bouwen. In corona lijkt de tijd dan wel te hebben stilgestaan, een biologische klok blijft tikken. We zijn ook een stuk ‘kieskeuriger’ geworden. Door Hollywood-films wordt ons van kinds af een onrealistisch liefdesbeeld voorgeschoteld. We spiegelen onze potentiële partners daaraan en zijn best wel kritisch in onze partnerkeuze. Daar komt bovenop dat we steeds meer mogelijkheden hebben. Mensen krijgen op latere leeftijd kinderen, er is meer informatie beschikbaar over verschillende procedures en een fertiliteitscentrum is veilig en legaal: er wordt gekeken naar een match in DNA, de donor wordt gescreend, er is medische en psychologische begeleiding. Al die zaken zorgen ervoor dat de stap naar bewust alleenstaand ouderschap steeds vaker wordt gezet.”

Blauwe plek

Zou je zeggen dat bewust alleenstaand ouderschap in onze maatschappij volledig aanvaard is?

Philippe: “We kunnen er niet omheen dat we in Vlaanderen nog steeds zeer heteronormatief denken: mama, papa, kindje. Dat merk je ook in bepaalde structuren van de samenleving. Maar we zitten wel in een transitie. Same-sex gezinnen, nieuw samengestelde gezinnen en bewust alleenstaande gezinnen komen vaker voor en er wordt meer rekening gehouden met die diverse gezinssituaties. Denk maar aan de nieuwjaarbrieven op school. Vroeger waren die er standaard voor de mama, papa en de meter en de peter. Nu wordt er vaak gevraagd hoeveel brieven er nodig zijn, en voor wie. Ook aan het begin van het schooljaar wordt niet langer standaard de contactinformatie gevraagd van mama en papa, maar is er vaak ruimte om zelf de mensen toe te voegen die zich bezighouden met de opvoeding van een kind. Het zijn kleine zaken, maar daaraan merk je wel dat er iets veranderd is. Al moet ik er wel bij zeggen: bij de opvoeding van een kind – ongeacht de gezinssamenstelling – wordt meer belang gehecht aan de moeder dan aan de vader. Je ziet dat ook in onderzoek: Als men er spreekt over ‘een survey bij ouders’, dan hebben ze in veel gevallen vooral moeders bevraagd. Vaders worden wat stiefmoederlijk behandeld. Ik merk dat als papa zelf ook: bij de kinderarts of bij een oudercontact wordt mijn vrouw meer aangekeken. Er wordt ook gewoon vaker naar mijn vrouw gebeld als er een probleem is met de kinderen. De redenering is blijkbaar dat ik het als vader wel te druk zal hebben met het werk. Wanneer een vrouw beslist om alleen een kind op te voeden, gaan mensen er dan ook sneller vanuit dat ze daartoe in staat is. Aan een man met een kinderwens, zonder vrouwelijke partner, wordt al sneller de vraag gesteld: ‘Ga je dat wel kunnen op je eentje? Zou je niet beter nog wat wachten tot je iemand tegenkomt?’. Bewust alleenstaande vaders vind je dan ook veel minder.”

Lieve: “Ik hoop vooral dat ik een mama kan zijn die Fiene naar de juiste mensen kan gidsen”

Lieve, ervaar jij dat ook op die manier?

Lieve: “Ik heb als bewust alleenstaande mama nog niet te kampen gekregen met negatieve reacties, integendeel. Veel mensen bieden spontaan aan om te helpen of drukken hun bewondering uit voor mijn keuze. Dat vind ik niet nodig, ik doe gewoon mijn best. De enige negatieve reacties zijn die op het internet. Mensen reageren dan op een artikel over bewust alleenstaand ouderschap en schrijven dat ze medelijden hebben met de kinderen, dat wij egoïstisch zijn. Ik kan dat redelijk goed van me afschudden, maar het raakt wel een snaar. Aan de andere kant: tweeoudergezinnen zijn ook niet altijd perfect. En er kan veel gebeuren. Mijn mama is vroeg overleden en mijn papa is langdurig ziek, dat was ook niet te voorzien. Als mens moet je omgaan met de omstandigheden die er zijn. Het is niet omdat je een ‘traditioneel’ gezin hebt, dat alles rozengeur en maneschijn is. Ik kan niet scheiden, want ik heb geen partner, maar een koppel wel. En dat is vaak erg moeilijk voor kinderen.”

Philippe: “Dat klopt. Sterker nog: onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen psychisch meer lijden onder een vechtscheiding, dan onder het overlijden van een ouderfiguur. Bij het overlijden gaat een kind door een rouwproces om uiteindelijk het heengaan te accepteren, met een pak mooie herinneringen. Een vechtscheiding laat vaak een blauwe plek achter op een kinderziel. Versta me niet verkeerd: kinderen zijn veerkrachtig. De meeste kinderen van gescheiden ouders groeien prima op, maar als ouders uit elkaar gaan, kan dat sporen nalaten. Kinderen van bewust alleenstaande ouders ervaren echter weinig problemen met die gezinssamenstelling. Onderzoek heeft aangetoond dat het geen negatieve impact heeft op het opgroeien van een kind, toch niet als er open over gesproken wordt. Natuurlijk zullen kinderen van donors met bepaalde vragen zitten, maar dat hoeft zeker niet schadelijk te zijn. Elk kind stelt zich namelijk vragen naar zijn of haar herkomst.”

Vriendelijke man

Heb je er al over nagedacht hoe je het Fiene zal vertellen?

Lieve: “Dat Fiene geen vader heeft, heb ik haar in principe nu al verteld, maar ze heeft dat natuurlijk niet geregistreerd. Als ze ooit vraagt: ‘waar is mijn papa?’, zal ik er geen doekjes om winden. Ik wil dat het iets ‘normaal’ is. Ik zal het zeker niet aanbrengen als een grote aankondiging. Ik heb een aantal boekjes in huis gehaald die het thema aansnijden. Op die manier hoop ik dat het spontaan naar voor komt. Ik zal Fiene ook altijd aanmoedigen om me al haar vragen te stellen. Al is ook mijn kennis beperkt. Ik ging naar het fertiliteitscentrum in het Heilig-Hart in Leuven, en daar werken ze enkel met anonieme donors. Ik weet niets: enkel dat er een uiterlijke match gebeurd is op vlak van oogkleur, haarkleur, lengte en of we niet gevoelig zijn voor dezelfde genetische aandoeningen. Sommige mensen kiezen liever voor zaadcellen van een gekende persoon in de omgeving. Ik vind het net aangenamer om te werken met een anonieme donor. Ik zou niet willen dat Fiene later het gevoel zou hebben dat er wel een papa bestaat, maar dat die niet voor haar wil zorgen. Dan liever ‘een vriendelijke man’ die mama wilde helpen.”

Is het moeilijker bij bewust alleenstaand ouderschap om later een partner tegen te komen die een vader- of moederrol kan innemen?

Philippe: “Kinderen hebben een soort aangeboren loyaliteit tegenover hun biologische ouders, maar dat betekent niet dat ze niet door andere mensen kunnen opgevoed worden. Dat heeft natuurlijk wel tijd nodig, want zij moeten loyaliteit verwerven. Dat doe je vooral door te laten zien dat je er bent voor elkaar en door tijd te maken. Dat is zo bij bewust alleenstaande gezinnen, maar bijvoorbeeld ook bij nieuw samengestelde gezinnen. Je moet een kind laten voelen: met mij erbij blijft het een thuis. Biologische verwantschap is een sterke band, dat staat vast. Maar ook personen die er zijn van bij het prille begin, versmelten zich met je jeugd en je jeugdherinneringen en worden van evenveel betekenis als biologische ouders. Als een kind al wat ouder is, kan dat moeilijker zijn. Dan liggen rollen en posities binnen een gezin al wat meer vast. Maar ook in die situaties kan een nieuwe partner een belangrijke opvoedkundige rol spelen in het leven van een kind.”

Lieve: “Voor ik mijn aanvraag indiende om bewust alleenstaande moeder te worden, heb ik lang getwijfeld over wanneer nu precies het juiste moment was. Wanneer zou ik stoppen met wachten op een partner? Toen besefte ik: ik ben meer op zoek naar iemand om een kind mee te maken, dan naar een partner om een relatie mee te hebben. Dat leek me niet de juiste ingesteldheid en dat was meteen ook het moment waarop ik besloot om er alleen voor te gaan. Maar dat betekent niet dat ik niet opensta voor een relatie, als ik de juiste man tegenkom. Al acht ik die kans klein. Ik ben helemaal niet op zoek. Ik zou niet willen dat het nadelig is voor Fiene. Haar noden staan boven die van mij. Ik wil niemand aan haar voorstellen die er even later misschien niet meer zal zijn. Als ik iemand in ons gezin toelaat, zal het een proces van lange adem zijn. Daar ben ik zeker van.”

Philippe: “Een ‘vaderrol’ kan opgenomen worden door verschillende mannen. Een sportcoach, een nonkel, een leerkracht, een jeugdleider of een buurman”

Wat is het moeilijkste aan bewust alleenstaand ouderschap?

Lieve: “Ik was erop voorbereid dat het alleenstaand moederschap moeilijk zou zijn. Ik ging ervan uit dat ik overweldigende momenten zou hebben waarop ik zou zeggen: ‘wat heb ik gedaan?’. Natuurlijk wilde ik me daar niet door laten tegenhouden, want ik weet dat zo’n emoties vervliegen. Maar ik had wel verwacht dat ze er zouden zijn en dat is dus niet het geval. Ja, af en toe is er eens een moeilijk momentje, maar dat passeert snel. Het enige waar ik last van heb, is schuldgevoel: ik kan Fiene heel moeilijk loslaten. Als ik haar naar de crèche breng, voelt dat niet goed. Ik wil het allerbeste voor haar, maar ik heb maar twee handen. Zo had ik niet zo lang geleden buikgriep en was ik niet in staat om voor haar te zorgen. Dat vond ik erg pijnlijk. Het alleenstaand moederschap vind ik dus niet lastig, eerder het gevoel dat ik Fiene tekortschiet. Dat ik haar niet evenveel aandacht kan schenken als twee ouders samen. Als ik even naar het toilet moet, is er geen tweede ouder om het over te nemen. Ik leg de lat dus wel hoog voor mezelf en misschien bezorg ik mezelf wel onnodig veel druk. Maar ik zou niet willen dat Fiene last ondervindt van de beslissing die ik nam om haar alleen op te voeden. Soms lijkt het alsof ik net iets meer mijn best wil of moet doen om te compenseren dat er geen tweede ouder is.”

Philippe: “Een bewust alleenstaande ouder draagt een driedubbele verantwoordelijkheid: hij of zij moet het huishouden runnen, neemt de opvoeding op zich en moet voor een inkomen zorgen. Dat is niet evident. De kans op (financiële) kwetsbaarheid neemt toe en er is ook een grotere kans op isolement. Ouders plooien in die situatie nogal makkelijk terug op zichzelf. Voor een kind maakt het op zich niet zoveel uit of het nu opgroeit in een eenouder- of een tweeoudergezin, zolang de thuissituatie harmonieus is en een veilige haven biedt voor de (prestatie)druk van buitenaf. En voor een alleenstaande ouder is het net iets moeilijker om die harmonie te bewaken. Op zo’n momenten komt het belang van een netwerk op de voorgrond.”

Rolmodellen

Hoe ziet dat netwerk er dan uit?

Philippe: “Vroeger was ‘familie’ een brede term: inwonende ouders, frequent op bezoek komende tantes en nonkels, grootouders die op een boogscheut woonde: ze speelden allemaal een rol in de opvoeding en waren in het alledaagse samen-leven zeer aanwezig. Nu spreken we meer over ‘the nuclear family’ – het kerngezin : ouders en hun kinderen. Dat komt mede door de industrialisering: we wonen verder weg van de dorpskern – dichter bij het werk in de steden – en bijgevolg wat verderaf van onze ‘grote’ familie. Daarnaast leven we in individualistische tijden: we vinden het allemaal belangrijk om onszelf en onze carrière, hobby’s of ons vrijwilligerswerk te ontplooien. In het Oosten gaat het er anders aan toe: opvoeden verloopt er meer organisch. Je leert van jongs af zorgen voor de kleintjes, door bijvoorbeeld te babysitten op je jongere broertjes of nichtjes, terwijl de ouders een tijdje van huis weg zijn. Grootouders wonen ook vaak in en zijn daarom veel directer betrokken bij de opvoeding. In het Westen is dat niet meer aan de orde: grootouders springen wel bij, maar vooral wanneer wij dat vragen. Heel wat grootouders schaatsen tussen betrokkenheid en afstand: ze willen graag mee opvoeden, maar willen hun kinderen niet het gevoel geven dat ze zich te hard ‘bemoeien’. Maar een ‘dorp’ rond onze kinderen, een gemeenschap van volwassenen die een oogje in het zeil houden en de kinderen durven aanspreken als ze bijvoorbeeld een snoepwikkel op straat gooien of teveel lawaai maken op de trein, dat is eigenlijk nog steeds even belangrijk als vroeger.”

Waarom is dat?

Philippe: “Opvoeden komt neer op kinderen inleiden in het leven, en vooral dan in onze manier van samen-leven. Iedereen staat anders in het leven, en door de omgang met andere volwassenen dan de ouders, leert een kind verschillende manieren kennen om het leven te beleven en met zaken zoals vreugde en verdriet om te gaan. Volgens het oud burgerlijk ideaal heeft een kind tijdens het opgroeien nood aan zowel stabiliteit en veiligheid als aan avontuur en stimulans. Typisch wordt er gekeken naar de moeder als de meest zorgzame ouder en de vader als de creatieve speelvogel die meer fungeert als sociale brug naar hobby’s, jeugdbeweging en vakantiewerk – die brugfunctie wordt overigens bevestigd door onderzoek naar vaderbetrokkenheid. Vooral jongens hebben baat bij mannelijke rolmodellen in hun leven die bepaalde waarden belichamen: competitie, rechtvaardigheid, discipline en overgave. Maar op zich kan die rol ook opgenomen worden door een sportcoach, een nonkel, een leerkracht, een jeugdleider of een buurman. Door iemand in je netwerk dus.”

Lieve: “Wanneer je ervoor kiest om bewust alleenstaande mama te worden, wordt er gedurende het proces veel nadruk gelegd op het belang van een netwerk. Want het is niet omdat je zegt: ‘nu wil ik ervoor gaan’, dat dat ook effectief mogelijk is. Eerst zijn er psychologische gesprekken en je moet effectief goedkeuring krijgen vooraleer de procedure kan opgestart worden. In die gesprekken wordt sterk gepeild naar je netwerk: heb je wel voldoende mensen in je dichte kring en kunnen zij je voldoende ondersteunen? Ik heb zelf nog niet zoveel hulp moeten inroepen van familie en vrienden, maar ik geef toe dat het fijn is om te weten dat er een netwerk is waar ik op kan terugvallen. Toen Fiene werd geboren, zei een vriend: ‘Ik zal haar de slechte manieren wel aanleren.’ Dat was natuurlijk een mopje, maar er schuilt een belangrijke boodschap achter. Ik vind het belangrijk dat Fiene in contact komt met mannelijke rolmodellen. Als vrouw kijk ik anders naar zaken en ik kan niet alle rollen tegelijkertijd opnemen. Dat wil ik trouwens ook niet. Ik hoop vooral dat ik een mama kan zijn die Fiene naar de juiste mensen kan gidsen.”

Pedestal

Is dat netwerk ook al nodig tijdens het proces en de zwangerschap?

Lieve: “Als ik één advies zou moeten geven aan mama’s die kiezen voor bewust alleenstaand moederschap? Licht op voorhand voldoende mensen binnen je omgeving in over je beslissing. Het traject is erg zwaar en voelt vaak erg eenzaam. Je krijgt ook te maken met teleurstellingen, want het lukt vaak niet bij de eerste keer. Bij mij kostte het zes pogingen en het liep niet zonder slag of stoot. Hoe langer het proces duurt, hoe moeilijker het wordt. Ik vond het een fijn gevoel mensen te hebben in mijn omgeving die wisten wat ik doormaakte en me steunden wanneer ik dat nodig had. Ik sprak dat dan ook tegen hen uit: ‘momenteel gaat het niet zo goed met me’. Soms moet je het verdriet gewoon even toelaten, want een mislukte poging is nu eenmaal erg pijnlijk. Dan at ik frietjes en liet ik mezelf toe om even ongelukkig te zijn. Om daarna weer met nieuwe moed aan een volgende poging te beginnen.”

Philippe: “Koppels die samen voor een kindje kiezen, lichten de omgeving vaak pas in na zo’n drie maanden, wanneer het risico op een miskraam niet meer zo groot is. Als je een bewust alleenstaande ouder bent, heb je vaak die luxe niet en ik zou het ook niet aanraden. Het is beter om meteen bij je sociale omgeving af te toetsen hoe ze tegenover je beslissing staan. Niet zozeer om hun mening te weten te komen, maar vooral om te kijken op wie je later kan terugvallen. Natuurlijk zijn kinderen een verrijking, maar soms heb je het gewoon echt even gehad. Op zo’n momenten is het waardevol om een hecht netwerk rond je te hebben waar je je kind even kan droppen.”

Philippe: “We kunnen er niet omheen dat we nog steeds zeer heteronormatief denken, maar er is wel een transitie in de gang”

Is het engagement voor bewust alleenstaand ouderschap groter dan bij een ‘traditioneel’ gezin?

Lieve: “Ik zou alleenstaand ouderschap niet omschrijven als een groter engagement. Ouder ben je voor altijd, op welke manier je het ook wordt. Je denkt dus best wel goed na of dat het leven is dat je wil. Ik vind het de beste, maar ook de meest vermoeiende job. Maar ik zou het voor niets inruilen. De liefde voor een kind vind ik niet te evenaren. Ik zal altijd Fienes rots in de branding zijn. Ik zie haar graag in al haar zijn: of ze nu huilt, boos is, of lief naar me lacht. Natuurlijk zie ik mijn familie ook graag, maar de liefde voor Fiene is nog intenser. Er is niets dat ik me kan voorstellen dat ooit barstjes zou brengen in onze verbinding. Om eerlijk te zijn: ik had er op voorhand wel schrik voor. Wat als die moederliefde er bij mij niet is? Ik kon me het moedergevoel niet voorstellen voor Fiene er was, maar het is echt een instant oerinstinct. Als ik naar haar kijk, krijg ik een onbeschrijfelijk warm gevoel. En dat gevoel groeit ook, elke dag.“

Philippe: “Een kind grootbrengen is een groot engagement. Ik zie het een beetje als tijdreizen – je maakt je kind klaar voor een toekomst die je zelf niet zal meemaken. Maar een kind is geen project dat je tot een ‘goed’ of ‘slecht’ einde kunt brengen, want eerlijk: wanneer is een kind ooit ‘af’? Bovendien leg je met dat soort projectmatig denken een maakbaarheidssluier over de opvoeding. Natuurlijk willen we allemaal dat onze kinderen opgroeien tot stabiele, gelukkige personen, maar je kan die toekomst niet afdwingen door jouw kind bijvoorbeeld naar de beste scholen te sturen. Als je voor kinderen kiest, moet je ook wat pragmatisch durven denken: heb ik voldoende middelen om in deze fase van mijn leven voor een kind te zorgen? Maar laten we het opvoeden van kinderen ook niet té groot maken. Veel ouders zetten hun kind op een pedestal. Hun identiteit versmelt met hun rol als ouder. Gemiddeld genomen hebben we achttien jaar de tijd om onze kinderen, met vallen en opstaan, de weg te wijzen. Er mag, kan en zal heel wat fout lopen tijdens die jaren, maar er zal ook veel moois gebeuren.”

Lieve: “Ik leg de lat voor mezelf best hoog. Ik zou niet willen dat Fiene last ondervindt van de beslissing die ik genomen heb om haar alleen op te voeden”

Hebben bewust alleenstaande ouders tijd om op adem te komen en te verstillen?

Philippe: “Verstilling is een mooi woord, maar ik weet niet of het echt van toepassing is bij (jonge) ouders. (lacht) Ouders vandaag de dag – alleenstaand of niet – zijn geneigd om hun hele leven te organiseren rond hun kinderen. Je merkt dat vooral in de weekends. Mensen hollen van hot naar her en hebben het druk, druk, druk. Continu onderweg om kinderen van de ene hobby naar de andere te voeren. Er wordt wel eens gesproken over ‘de achterbankgeneratie’. We willen onze kinderen van alles laten proeven. Vroeger had je geen game- of ponykampen. Onze liefde voor onze smartphone, die vaak aan onze hand gelijmd lijkt, ontneemt ons soms ook de kans om stil te staan bij het hier en nu, te reflecteren, dingen te verwerken. Ik vrees dat we soms niet goed meer weten hoe we moeten omgaan met ‘lege’ tijd.”

Lieve: “Om eerlijk te zijn: ik heb momenteel geen behoefte aan verstilling of tijd voor mezelf. Of misschien vind ik die gewoon in hele kleine zaken. Zo ga ik graag even wandelen en kan ik ervan genieten om naar mijn muziek te luisteren – geen kinderliedjes. Ook een warme douche, al mijn gedachten van me afspoelen, kan deugd doen. En op het werk een koffietje drinken met collega’s of even ongestoord naar toilet gaan, zijn voor mij meer dan voldoende ‘rustmomentjes’. De meeste verstilling vind ik als ik gewoon, na een drukke dag, in stilte naast Fiene haar wiegje sta en kijk naar hoe ze slaapt. Dat brengt mij veel geluk en een gevoel van rust: ‘alles is ok hier’.”

Wie is Lieve Thibaut?

• Lieve (33) woont in Leuven en is bewust alleenstaande mama van Fiene (6 maanden).
• Ze komt zelf uit een groot nest; met 2 zussen en 1 broer.
• Lieve werkt als project manager bij IMEC en in haar – beperkte – vrije tijd houdt ze het graag rustig: een natuurwandeling, iets koken, een boekje lezen.

Wie is Philippe Noens?

• Philippe (38) woont in Temse met zijn vrouw en vier kinderen: een dochter van 9, en drie zonen van respectievelijk 12 jaar, 3 jaar en 20 maanden.
• Hij is doctor in de pedagogische wetenschappen, docent opleiding Gezinswetenschappen en onderzoeker aan het Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Hogeschool Odisee).
• Hij houdt van lezen, film en af en toe een eindje gaan lopen

Meer lezen over opvoeden? Lees hier ook het dubbelinterview over pleegouders!