Grote badjes, kleine badjes
Van verbindende openbare plek naar verstillende privéruimte
Hoe de badkamer behoeftes in ons leven blootlegt
Wij zijn water. Of toch voor 50%. En het aardoppervlak is dat ook, voor 70% zelfs. Water stroomt door onze aderen en tussen onze cellen en ondanks al die overvloed, dompelen we ons regelmatig onder… in water. Al eeuwenlang baden we en dat verbindt ons met elkaar en met de natuur. Maar het laat ons even vaak stilvallen. Misschien is de badkamer vandaag wel de enige bubbel waar je ongestoord in je eentje de drukte en het lawaai van de dag van je kan afschuimen. Wij trokken onze kleren uit en doken onder in grote en kleine badjes op zoek naar de rol van badkamers in ons leven. “We leven meer en meer in onze badkamer. Ze worden steeds vaker ontworpen als verstillende leefruimtes.”
Redactie: Veerle Frissen, Nikkie Steyaert; Fotografie: Mattias Devriendt, Rozemarijn Bormans en Luc Roymans
De evolutie van het baden in 6 tijdsprongen
Een verbindende, verstillende en engagerende tijdreis langs aquaducten, poolparty’s, mikwes, erotiek, me-time en tobbes!
De badkamer is een recent fenomeen, maar baden doen we al eeuwenlang. “Baden is doorheen de geschiedenis altijd een combinatie geweest van gezondheid en ritueel”, legt Janna Coomans, doctor geschiedenis aan de universiteit van Amsterdam, uit. “Mensen gebruikten baden voor onze tijdrekening al om hun lichaam schoon te maken, maar zagen het tegelijk als een sociale activiteit. De nadruk lag sterk op het verbindende aspect. Dat is zeer abrupt gestopt in onze huidige tijd, voornamelijk in de Westerse wereld. In andere culturen en in ontwikkelingslanden staat het sociale aspect van baden nog veel meer op de voorgrond. Maar voor inwoners uit Westerse landen, draait het anno 2021 vooral om me-time en hygiëne.
753 v.C.
Een moment van verbinding en sociale cohesie. Hoe baden big business betekende
Baden gebeurt al eeuwen. In de Romeinse tijd waren er zeer grote en luxueuze badhuizen, vooral voor de rijkere populatie. In deze grote plekken konden honderden mensen tegelijk binnen. Er werden grote aquaducten gebouwd met zowel warme als koude baden en mensen zagen een bezoekje als een sociale activiteit, maar ook als een plek om zaken te doen en politiek te bespreken. Baden werd gecombineerd met eten en drinken. Mensen dronken er wijn en aten er een klein diner. Na het baden deed men ook vaak een dutje op een van de aanwezige bedden.
Pool party’s
Janna: “Baden is altijd een sociale activiteit geweest. Mensen gingen er heen met vrienden, om politiek te bespreken, als koppel… Het was voor velen ook vaak een uitstap, omdat de badhuizen mooi ingericht waren. Aangezien wij van baden een private gelegenheid hebben gemaakt, zijn we dat sociale aspect een beetje verloren. Al wil dat niet zeggen dat er niets sociaal meer aan is; we hebben andere vormen van interactie gecreëerd. Zo gaan ouders vaak met hun kinderen in bad en spreken mensen graag af om samen naar het zwembad te gaan. Populair onder de jeugd zijn ook de bekende ‘poolparty’s’. Eigenlijk lijkt dat heel hard op de vroegere badcultuur: samen praten, lachen, iets eten en drinken… Het sociale aspect zit een beetje in een moderner jasje.”
Wist-je-datje?
- De eerste baden dateren van 2000 voor Christus. Ook in de Griekse tijd waren er reeds baden. Daarnaast zijn ook restanten teruggevonden in de Oude Indiase beschaving van sites die gebruikt werden als plek om te baden. In Rome kan je de ‘Thermen van Carcalla’ bezoeken, die dateren van 211-216 na Christus. Het was in die tijd een van de grootste kuuroorden van het Romeinse Rijk. Je kan er nog steeds restanten van de oude badhuizen gaan bezichtigen.
500
Een rituele kwestie. Hoe water zich een weg zocht naar religies
De enorme baden verdwijnen vanaf de Middeleeuwen, voornamelijk omdat ze erg duur in onderhoud zijn. De badcultuur zelf blijft wel bestaan. Vanaf de late Middeleeuwen worden badhuizen in de steden geïnstalleerd. Ze waren geschikt voor 10 à 15 personen. Er zijn amper restanten van deze kleinere Middeleeuwse badhuizen. Veel van die badhuizen zijn namelijk later omgebouwd tot woonhuizen of brouwerijen. Veel mensen denken daarom – onterecht – dat er in die tijd geen badcultuur heerste. De populariteit van badhuizen neemt daarna nog toe, om een piek te bereiken in de 15de eeuw. Op verschillende plekken wordt het ritueel onderhouden: zo ook in kloosters voor de monniken.
Rein
Janna: “Water zal altijd een soort ‘mythische’ waarde hebben, net omdat het onmisbaar is. Zonder proper water kunnen we niet overleven. Het is cruciaal voor onze gezondheid. Dit zou een reden kunnen zijn waarom water ook in religies als iets bijzonder en vaak heilig wordt gezien. Water is rein. Je merkt wel verschillen tussen de religies onderling. Zo is water in het Christendom minder aanwezig, of toch in mindere hoeveelheid. We maken een kruisteken met wijnwater in de kerk of de priester gebruikt een handje water op het hoofd van een baby bij een doop. In de Joodse religie en in de Islam is water een veel groter onderdeel van het religieuze ritueel. Moslims gaan naar hammams voor een religieuze reiniging en de algemene lichaamsverzorging. Joden doen hetzelfde, maar dan in de Mikwe. Het is in de Islam en in het Jodendom ook heel belangrijk om grondig gewassen te zijn voor je een heilige plaats betreedt, zoals een moskee of synagoog.”
“Ik heb altijd interesse gehad in zowel de private als de publieke gezondheid in de Middeleeuwen en in de geschiedenis van steden. Aangezien badhuizen openbare plekken waren, leer je er veel over hoe men vroeger in de stad samenleefde. Ook wat de overheid doet om ziektes te voorkomen, boeit mij. Er heerst een misopvatting dat er in de late middeleeuwen geen hygiënische routines waren. Ik vind het leuk om aan de hand van onderzoek aan te tonen dat er weldegelijk een badcultuur aanwezig was in de hele geschiedenis.“
Wist-je-datje?
- In de Middeleeuwse tijd ging baden voornamelijk over het reinigen van je binnenkant. Zie het als de voorloper van het moderne ‘detoxen’. Het warme water of stoom werd gezien als ‘helend’ voor de bloedcirculatie. Baden werd zelfs vaak gezien als een helende activiteit voor zij die ziek zijn. Het werd zelfs opgenomen als een remedie voor verschillende kwalen in het beroemde medisch boek: ‘Trotula’. Ook in badhuizen gebeurden er een aantal medische handelingen, zoals aderlaten of het maken van inkepingen in de huid, om vuiltjes uit het lichaam te ‘zweten’.
1500
Een gewaagde plek. Hoe ziektes en erotiek bezoekers verontrustten
Na 1500 is er weinig onderzoek beschikbaar over baden. We weten echter wel dat de natuurlijke spa zijn intrede deed. We spreken dan over natuurlijke bronnen buiten de stad. Een spa is tot op vandaag nog steeds een populaire trekpleister. Baden wordt in die tijd wel minder populair, waarschijnlijk door de komst van de pest en besmettelijke ziektes zoals syfilis en de pokken. Het valt niet te bewijzen, maar er wordt verondersteld dat mensen in die periode bang waren om een bad te delen met een vreemde en een ziekte op te lopen. Een andere reden zou kunnen zijn dat het baden gezien werd als een ‘losbandige activiteit’, met veel erotiek. Idealiter gingen mannen en vrouwen apart naar de badhuizen, maar toch wordt vaak gesuggereerd dat er ook veel seksuele activiteiten plaatsvonden. In de badhuizen stonden namelijk bedden en de mensen liepen er sowieso schaars gekleed. Het zou kunnen dat dit door de Reformatie niet langer door de beugel kon.”
Vers ondergoed
Janna: “Baden en hygiëne hangen natuurlijk nauw samen. Er is lang aangenomen dat mensen zich vroeger niet wasten of dat ze heel vies waren, maar dat heeft natuurlijk deels te maken met onze eigen standaarden die we er tegenover plaatsen. Veel mensen vandaag wassen zich dagelijks en enige lichaamsgeur wordt geweerd. Elke dag vers ondergoed en meerdere outfits in de week, zijn ons niet vreemd. Dat is absoluut een nieuw fenomeen. Vroeger had men maar één paar kleren. Er was geen wasmachine, geen stromend warm water, en mensen droegen hun kleren voor een lange periode. Mensen toen vonden zich natuurlijk niet vies en vuil. Het heeft dus grotendeels met standaarden, middelen en tijdsgeest te maken.”
Wist-je-datje?
- De Kerk was geen fan van openbare badhuizen waar mannen en vrouwen samenkwamen, omwille van prostitutie of het erotische kantje. Ook zijn veel religieus tegen ‘overdaad’. Badcultuur is goed, maar mag niet te verleidelijk of luxueus zijn. Zo gaan monniken vaak enkel in bad als ze ziek zijn, omdat men gelooft in de helende werking van baden (en het reinigen van de binnenkant). Maar te vaak mag niet, net omdat het luxueuze je zou afleiden van je spirituele pad.
1800
Geen vanzelfsprekend gebeuren. Hoe de overheid zich engageerde voor de armen
Rond 1750 werd baden opnieuw gezien als een essentieel element van lichaamshygiëne, eerst bij de aristocratie, later ook bij de gewone mens. De vrouwen gooiden hun pruiken over de haag en de ingesnoerde kledij en de trend om het gezicht dicht te plamuren met make-up, verdwenen. Het lichaam kon weer ‘ademen’. Zeep maakte eveneens haar intrede. Het werd mede gedragen door de verlichting, waarbij de focus op natuur en lichaamsbeweging gelegd werd. In de 19de eeuw veranderde de badcultuur verder, voornamelijk voor de rijkere mensen. Zij installeerden namelijk bepaalde bad faciliteiten thuis. De minder bedeelden moesten nog steeds beroep doen op de badhuizen in de stad. Het is op dit punt dat er ook een mindshift komt rond baden en badhuizen: vroeger werd dit gezien als iets voor de rijken en de middenklasse, waar het langzaamaan verandert in een plek voor de armere bevolking.
Propere grachten
Janna: “Het badritueel is doorheen de eeuwen veel verandert. Voor ons is het niet meteen een erg dure activiteit, daarom doen we het ook regelmatig, maar dat is niet altijd zo geweest. Tussen 1800 en 1900 ontstonden er daarom badhuizen voor arme mensen. De gemeente was het er over eens dat iedereen toegang moest krijgen tot proper water en probeerde dat ook voor de inwoners te regelen. Zo gingen ze inzetten op ‘propere’ grachten, met minder vervuilend water. Dat deden ze vooral om ziektes te vermijden bij de inwoners. Maar vaak werden ook andere manieren gezocht. Buren deelden bijvoorbeeld een put, die ze gebruikten als bad of als opvangplek voor water om te kunnen baden. De put werd dan door de hele buurt onderhouden. Soms betaalden buren elkaar ook om een ‘bad’ te mogen gebruiken. Een bad nemen was in die tijd niet vanzelfsprekend. Nu draaien we gewoon de kraan open en er is warm water, daar was dat een heel proces met het verzamelen van regenwater, het koken van het water …”
Wist-je-datje?
- Vroeger gebruikt men in Duitse baden het bijtende zeepproduct ‘loog’ om het haar te wassen. Men geloofde dat je enkel op die manier het haar echt schoon kon krijgen. Dit product wordt ook gebruikt om vloeren te schrobben.
- (Naakt) baden in de Seine was immens populair bij Parijzenaren. Zo populair dat de overheid moest ingrijpen. Een koppel genaamd de ‘Villains’ bakende daarom in 1688 een stukje van de Seine af, zorgde voor kleedkamers, handdoeken en zeildoeken en touwen die als markeringen dienden. Het prille begin van het hedendaagse zwembad!
1960
Elk z’n eigen lavabo. Hoe de badkamer een privéplekje werd
Ten slotte kwam er eind de 20ste eeuw een resolute verandering in de badcultuur: het hebben van een private badkamer, vaak met douche én bad, in het eigen huis. Een nieuw gegeven dat pas gestart is 2 à 3 generaties geleden. Waar mensen rond 1930 zich vaak nog wasten in een tobbe of aan de wasbak, hebben sommige gezinnen tegenwoordig twee badkamers, eentje voor de ouders en eentje voor de kinderen. De persoonlijke hygiëne, het sociale aspect van samen baden, veranderde plots – voor het eerst in een lange geschiedenis – in een private aangelegenheid.
Me-time
Janna: “Baden wordt bij ons vandaag gezien als een ontspannende activiteit, al doen we dat dan wel in alle rust op ons eentje. Met een muziekje bijvoorbeeld. Het is een vorm van persoonlijke ontspanning. Men noemt het ook wel eens ‘me-time’. Een bad heeft ook een invloed op je gedachten en op hoe je je emotioneel voelt. Het warme water reduceert stress, neemt spanning weg en geeft rust. Het zal dus waarschijnlijk altijd een activiteit blijven waar mensen van genieten, alleen of in gezelschap.”
Schoonheidsideaal
“Naaktheid was vroeger ‘normaal’. Doordat baden echter een meer privaat karakter heeft gekregen, zijn we niet meer gewend om ‘naakt’ of schaars gekleed te zijn in het bijzijn van anderen. Dat heeft ervoor gezorgd dat ‘weinig kleren’ vandaag vaak geassocieerd wordt met erotiek. We zijn dus in het algemeen iets preutser opgevoed. Sommige jongeren of volwassenen vermijden soms publieke zwembaden en sauna’s, omwille van uiterlijke onzekerheden. Er wordt in onze maatschappij namelijk hard gehamerd op het schoonheidsideaal, zeker met de komst van sociale media. In vroegere tijden was er wel een beetje cosmetica en parfum, maar niet in de mate van vandaag; waar je geurkaarsen, badparels en allerlei crèmes hebt die ons badritueel ‘nog beter maken’.
Kloof
“Jezelf verzorgen is extreem belangrijk geworden, zo ook de focus op het uiterlijk. Marketing maakt daar natuurlijk gretig gebruik van door specifieke luxeproducten te linken aan een badritueel. Daarnaast wordt hygiëne ook steeds vaker gelinkt aan status. Een geurtje hebben is absoluut uit de boze, ook voor pubers. Als wij nog extremere vormen van persoonlijke hygiëne zullen aannemen in de toekomst, zal dat enkel maar voor een grotere kloof zorgen tussen de westerse wereld en culturen of landen waar men er niet zo op gebrand is.”
Wist-je-datje?
- Voor de Finse bevolking die in een appartementsblok wonen, is het vrij normaal om een gemeenschappelijke sauna te hebben in het gebouw die je samen onderhoudt en die je kan reserveren voor gebruik.
2021
Zijn wij onze badkamer? Hoe luxe, licht, hout en privacy hun plek opeisen in onze verstillende badkamer
Rozemarijn: “We leven meer en meer in onze badkamer en we ontwerpen badkamers dan ook als echte verstillende leefruimtes. Een groot verschil met vroeger, toen een badkamer functioneler was: even je tanden poetsen, wassen en klaar. Mensen met kleine kinderen vinden hun badkamer heel belangrijk om zich in te kunnen terugtrekken; ze beleven er hun stiltemoment. De meeste badkamers richten we in als een persoonlijke relaxruimte: met aangepaste verlichting, een groot bad … Er kan ook al eens een kaarsje aangestoken worden. Verzorgingsmerken spelen handig in op die trend. Ze brengen steeds meer producten uit die luxe uitstralen en die de spa-beleving thuis ondersteunen.”
“In een van onze laatste projecten hebben we een sauna ingewerkt in de badkamer. Daarvoor hoef je heus niet in een villa te wonen. Een stuk verloren ruimte – zoals onder een schuin dak – volstaat vaak al. In die specifieke situatie hebben we het gecombineerd met een buitenterras. Via een gat in het dak kunnen de bewoners naar buiten om een frisse neus te halen. Zo heb je meteen een saunatotaalbeleving. Soms zetten mensen een hottub buiten, als verlengde van de badkamer. Misschien wil je na een saunasessie het gevoel compleet maken door erna af te koelen op het terras in een bad of in een jacuzzi? Een badkamer is tegenwoordig veel meer dan een ruimte om je in te wassen. Alles is gericht op maximaal comfort en ontspanning.”
Licht
Verbonden met de natuur
Rozemarijn: “Vroeger waren er vaak geen ramen in badkamers, maar tegenwoordig is daglicht onontbeerlijk. Soms ontwerpen we een koepel boven de douche, zodat je naar buiten kan kijken terwijl je doucht; een zeer aangename ervaring. Ook het bad heeft steeds vaker zicht op de tuin of een groendak in plaats van op een lelijke roofing of een saai plat dak. Een manier om echt zen te worden in bad! We willen groen beleven vanuit onze badkamer of tenminste naar een mooi uitzicht te kijken en niet naar een blinde muur. Alles wat al lang ingeburgerd was in de woonkamer, zie je nu terugkomen in de badkamer. Vroeger was een plant in de badkamer moeilijk te vinden, nu is het een echte trend. We ontwerpen zelfs volledig ‘groene’ muren, met een ruime selectie aan kamerplanten.”
Hout
Gezellige materialen
Rozemarijn: “We zien de laatste jaren meer hout in badkamers. Een houten vloer is echt geen uitzondering. Het oogt gezellig en met de juiste keuze van hout is het perfect doenbaar. Douches zijn vaak inloopdouches in de vorm van een gietvloer zonder dat vervelende opstapje, zodat alles mooi kan doorlopen. We houden wel steeds het praktische aspect in het oog. Een badkamer moet je goed kunnen onderhouden, we kiezen daarom voor materialen die je makkelijk kan poetsen.”
Privacy
Bathing apart together
Rozemarijn: “Wanneer de kinderen wat ouder zijn, willen ouders de badkamer opnieuw voor zichzelf. De kinderen krijgen een eigen badkamer met douche, lavabo en wc. Ze hebben namelijk nood aan een eigen plekje en privacy. Ouders durven dan wel al eens kiezen voor een badkamer in de slaapkamer. Dat moet je zien als een grote open ruimte, zonder afsluiting. Alles vloeit in elkaar over, dat geeft het gevoel dat je op hotel bent. Soms willen oudere koppels, waarvan de kinderen het huis uit zijn, een tweede badkamer op het gelijkvloers met het oog op later, wanneer ze minder mobiel zullen zijn.”
Wie is Rozemarijn Bormans?
- Leeftijd: 46
- Beroep: Rozemarijn is architect bij ‘Bo architect’, het bureau dat ze in 2011 zelf opstartte.
- Plek: Ze woont in Antwerpen met haar man en twee kinderen.
- Badritueel: “Ik neem veel tijd, neem een heel heet bad, neem zo veel mogelijk water, zodat ik lekker kan wegzinken en neem tot slot zoveel badschuim dat ik bijna bedolven word. Ik heb trouwens onder mijn bad led-verlichting, dus die kan ik aansteken voor een gedempt sfeertje: werkt even goed als kaarsjes!”
Wie is Janna Coomans?
- Leeftijd: 34
- Beroep: Doctor in de geschiedenis en werkzaam als wetenschappelijk onderzoeker & docent aan de universiteit van Amsterdam en Utrecht.
- Plek: “Ik heb sinds 1 jaar een bad en vind het fijn om met mijn peuters van 1 en 4 jaar samen in bad te gaan. het is een ontspannende en sociale activiteit. In de winter neem ik wel liever een douche om snel op te warmen.”
- Badritueel: “Ik probeer in bad vaak iets te lezen, ook academische dingen. Ik vind werken in bad best ontspannend.”
Getuigenissen
Marika, Luke en Lore
3 dertigers over het hoe, waarom en wanneer van een lekker bad
Marika Laureyns
Me-time met een M&M
Leeftijd: 30
Beroep: Marika is leerkracht in het secundair onderwijs en stagebegeleider bij de Ugent.
Plek: Ze woont met haar man in Maldegem, samen met hun dochtertje Ona (1 jaar) en hond Juul. Marika is dol op koude schotels en is een echte ondernemer.
Aantal keer in bad: “Zeker 2x per week.”
Badritueel: “Een drankje, liefst een M&M, bruisbal, een gezichtsmasker, iets om te lezen en tijd hebben!”
Waarom: “Voor mij is een bad één van de weinige activiteiten waarbij ik echt kan ontspannen. Ik neem er ook mijn tijd voor en probeer het nog aangenamer te maken met een drankje, masker enz. Een halfuurtje pure me-time is altijd welkom tijdens drukke weken!”
Verbeteropties? “Een IPad op een handig tafeltje dat geschikt is voor een bad zou ik nog wel willen. Dan kan ik ondertussen naar mijn favoriete Netflix-serie kijken.”
Luke Bakker
Loslaten bij een podcast
Leeftijd: 33
Beroep: Luke werkt als Packaging Coordinator bij ASML in Eindhoven.
Plek: Hij heeft Brits-Nederlandse roots en woont alleen in Genk. Zijn favoriete maaltijd is zelfgemaakte pizza.
Aantal keer in bad: “1 keer per week. Je moet tijd nemen voor een bad en ‘s ochtends is een douche nu eenmaal veel praktischer.”
Badritueel: “Warm water uiteraard! Een set kwalitatieve speakers en occasioneel een goed glas wijn maken het nog beter.”
Waarom: “Om te ontspannen. Het is de enige plek waar ik alles helemaal kan loslaten. Meestal luister ik een Podcast in bad, momenteel is dat ‘No Such Thing as a Fish’.”
Verbeteropties: “Een tv tegen het plafond zodat ik op een comfortabele manier series kan kijken.”
Lore Devriendt
Kinderloos lijstjes maken
Leeftijd: 32
Beroep: Lore is juf in de eerste kleuterklas.
Plek: Ze woont in Roeselare en is getrouwd met Jonas. Haar grootste engagement zijn haar kindjes: Manuel (5) en Isaak (2).
Aantal keer in bad: “Ik ga elke dag na de avondshift van de kindjes in bad. Dus zeker 5 keer per week.”
Badritueel: “De kindjes moeten in hun diepe slaap zitten en liefst is er niemand in de buurt. En dan natuurlijk lekker warm water, veel schuim en goede badproducten. Een filmpje erbij met een hapje en drankje maken het af.”
Waarom: “In bad gaan is voor mij de ideale me-time, vooral omdat huishoudelijke taakjes eventjes niet zichtbaar zijn.”
Verbeteropties: “Ik maak in bad lijstjes en plan dingen. Het is het ideale moment om eens alles op een rijtje te zetten. Maar eens niets doen zou ideaal zijn, al komt dat er vaak niet van. Maar sowieso is het een ontspannende sfeer om na te denken.”