Seksuele dienstverlening bij mensen met een beperking

Als zij daar zo hard naar verlangen, wie ben ik dan om hen dat te ontzeggen?

Steven (Aditi vzw) en Sandra (dienstverlener) over het doorbreken van taboes, emotionele verbinding en intimiteit als basisrecht

Wat als seks enkel in je fantasie bestond? Wat als je verlamd bent en je geen partner vindt om intimiteit mee te beleven? Wat als je man overleden is en je huid in het woonzorgcentrum hongert naar liefdevolle aanrakingen? Wat als je het syndroom van Down hebt en je afvraagt hoe dat nu moet met seks en zo? “We moeten beseffen dat er een grote groep mensen in onze maatschappij leeft die niet op zelfstandige wijze tot intimiteit of seks komt” vertelt Steven van Aditi vzw. Sinds 2008 zoekt de vzw via sensibilisering, opleidingen en individueel advies naar een normalisering van intimiteit en seksualiteit bij mensen met een zorgvraag. Om aan die zorgvraag te voldoen, werken ze samen met een 80-tal seksuele dienstverleners, waaronder Sandra. “Ik zie mezelf als een zorgverlener, niet als een prostitué.”

Redactie: Veerle Frissen & Nikkie Steyaert, fotografie: Veerle Frissen

Seksuele dienstverlener: hoe begin je aan zo’n job, vraag ik me af onderweg naar Sandra. Ja, ik zag een paar jaar geleden hoe Luc uit de soapserie Thuis een beroep deed op seksuele dienstverlening en ja, ook in de film ‘Hasta La Vista’ zag ik onlangs hoe 3 jongeren met een beperking tijdens een roadtrip op zoek gingen naar (betaalde) seks, maar iemand als Sandra heb ik nog nooit ontmoet. Groot, klein, dik, dun, spraakzaam, stil, koud of warm? Ze blijkt een warme persoon. Heel warm zelfs. “Ik ben altijd een grote nood aan fysiek contact gehad”, vertelt ze zonder veel omwegen. Haar woonkamer is gezellig en we zitten aan een lange houten tafel met uitzicht op een klein tuintje. Het thema van seksuele dienstverlening bij mensen met een zorgbehoefte omwille van een beperking, leeftijd of psychische kwetsbaarheid wordt steeds meer bespreekbaar en het valt ons op hoe open Sandra erover is. Met fysiek contact bedoelt ze geen oppervlakkig contact, zo blijkt, maar aanrakingen met intentie, gevoel en liefde. “Dat sommige mensen zulke aanrakingen moeten missen, vind ik heel erg. Het doet me enorm veel plezier een persoon te zien openbloeien onder een liefdevolle streling en ik hen het verschil kan leren tussen een onverschillige en een oprechte aanraking.” Het lijkt een evidentie wat ze aan het vertellen is, maar dat is het niet altijd. “Ook de emotionele connectie met de dienstvragers vind ik heel belangrijk. Met sommigen heb ik een hele diepe connectie, dieper dan ik ooit gehad heb met een eigen partner. Dat klinkt misschien gek, maar zo voelt het voor mij aan. Ik kan soms echt het gevoel hebben dat ik een dienstvrager begrijp, dat we verbonden zijn op een ander niveau.”

Voor Steven klinkt dat niet als een verrassing. “Intimiteit en seks zijn basisbehoeftes van de mens. Ik zou zelfs durven stellen dat ze basisrechten zijn, al kunnen ze natuurlijk niet opgeëist worden. Nog al te vaak wordt er vanuit gegaan dat mensen met een beperking of mensen in een woonzorgcentrum aseksueel zijn. Vooral pas afgestudeerde zorgverleners schijnen nogal eens te vergeten dat seks boven de 50 geen fictie is.”

Hoe groot is het taboe vandaag rond seksualiteit bij mensen met een beperking of ouderen?

Steven: “Met onze vzw werken we al jaren taboedoorbrekend en grensverleggend. Kijk, het intakegesprek in veel woonzorgcentra, houdt een hele vragenlijst in. Zo komt men te weten of je al dan niet spinazie lust en graag bingo speelt, maar over intimiteit, laat staan seksualiteit, wordt er met geen woord gerept. Waarom zou iemand die geholpen wordt bij het wassen, eten en kleden, niet ondersteund mogen worden bij het hebben van een seksuele ervaring? Wij geven gastcolleges op universiteiten en aan hogescholen voor toekomstige orthopedagogen en zorgkundigen. Het onderwerp wordt tijdens hun opleiding amper aangeraakt, terwijl het net één van de eerste zaken is waar ze op de werkvloer mee geconfronteerd zullen worden.”

Steven: “Bij intake in een woonzorgcentrum komt men te weten of de bewoner al dan niet spinazie lust en graag bingo speelt, maar over intimiteit, laat staan seksualiteit, wordt er met geen woord gerept”

VERBINDING

Hoe ben jij in aanraking gekomen met Aditi vzw?

Sandra: “Zorg dragen voor anderen heeft altijd in me gezeten. Toen ik voor het eerst over Aditi vzw hoorde, stond ik op een kruispunt in mijn leven. Ik had net een punt gezet achter mijn relatie, stond klaar om te verhuizen en volgde loopbaanbegeleiding. Ik miste iets in mijn job. Ik wilde echt iets doen voor een ander en daar energie uit halen. Iemand uit mijn omgeving toonde mij een artikel over Aditi vzw en de organisatie sprak mij meteen aan. Ik stelde mezelf de vraag of ikzelf als dienstverlener aan de slag wilde gaan. Na lang nadenken, veel informatie verzamelen en verschillende gesprekken, zette ik de stap. Ondertussen doe ik dit werk 2 jaar en ik heb er nog nooit spijt van gehad. Meer nog: het heeft mijn leven verrijkt.”

Je herinnert je ongetwijfeld nog die eerste afspraken…

Sandra: “Inderdaad. In het begin deed ik altijd een kennismakend gesprek met nieuwe dienstvragers, vooral om hen op hun gemak te stellen. Ik ben daar langzaamaan van afgestapt omdat ik merkte dat het hen soms extra zenuwachtig maakte. Nu leren we elkaar vaak gaandeweg kennen, al hangt veel af van het individu. Ik streef altijd naar open communicatie: het is heel belangrijk dat de dienstvragers hun verlangens durven te delen en aangeven waar ze zich wel en niet goed bij voelen.”

Veel mensen met een beperking verblijven in een voorziening. Weten ze daar hoe ze moeten omgaan met de vraag naar seksuele dienstverlening?

Steven: “We ondersteunen voorzieningen in hun visie en beleid en geven vormingen en teamondersteuning bij specifieke vragen. In veel voorzieningen overheerst er ‘handelingsverlegenheid’ rond het thema seksualiteit. Soms krijgen de zorgverleners te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen bewoners, maar ook naar henzelf toe. Wat doe je bijvoorbeeld als een persoon met een verstandelijke beperking de straat op loopt, zijn broek laat zakken en in het openbaar begint te masturberen? We leren hen om in gesprek te gaan met de bewoners en hun noden te ontdekken en dat steeds vanuit een positieve insteek. We moeten weg van het verhaal dat seksualiteit in een zorgcontext een probleem is. Pas op, we krijgen niet alleen vragen binnen via voorzieningen. Jaarlijks ontvangen we zo’n 800 individuele vragen vanuit het netwerk van mensen met een beperking of van mensen met een beperking en kwetsbare ouderen.”

Niet iedereen kan een beroep op jullie doen. Hoe zorgen jullie ervoor dat de juiste mensen bij jullie aankloppen?

Steven: “In meer dan de helft van de gevallen aanvaarden we de aanvraag. Belangrijk is we steeds de zorgvraag blijven voor ogen houden: de persoon in kwestie met zijn of haar beperking die er niet toe komt een relatie aan te gaan of geen beroep kan doen op een escorteservice omwille van specifieke zorgbehoeftes en kwetsbaarheid. Het is niet zo dat iemand zegt: ‘Ik wil seks met een blonde met een D-cup’ en dat we dat snel even oplossen. Als we een goed zicht hebben op de aanvraag, gaan we op zoek naar de gepaste dienstverlener. We werken samen met ongeveer 80 seksuele dienstverleners die op zelfstandige basis werken. Soms hebben ze een vaste job, soms zijn ze huisvrouw of gepensioneerd. Eerst spreken we met de dienstverlener over de zorgnood en de behoeftes van de aanvrager. Vervolgens nemen zij zelf contact op met de aanvrager en spreken verder af. Na een eerste dienstverlening is er een feedbackmoment. We gaan niet in op details en hebben geen zicht op hoeveel afspraken er erna gemaakt worden. Dat gebeurt steeds op vraag van de zorgbehoevende.”

STAPSGEWIJS

80 seksuele dienstverlener wijst duidelijk op een grote vraag…

Steven: “Inderdaad. De redenen zijn wel heel divers. Natuurlijk gaat het vooral over het hebben van een kwaliteitsvol leven, inclusief intimiteit en seks. Bij mensen met seksuele frustraties kan het preventief werken, net zoals het in sommige gevallen grensoverschrijdend gedrag kan vermijden. En laten we het educatieve nut niet vergeten. Een man met een mentale beperking heeft uiteraard een lichaam dat werkt, maar vaak ontbreekt seksuele ervaring. Als hij de hele dag roept: ‘ik wil poepen’, is het zeker nuttig om te onderzoeken wat zijn noden zijn. Sommige mensen leren via onze dienstverleners masturberen. Ook kregen we al een vraag vanuit een voorziening voor een koppel met het syndroom van Down. Zij wisten niets over seks en stelden handelingen bij elkaar die grensoverschrijdend waren. Een seksuele dienstverlener kwam tonen hoe het wel moest, stap voor stap. Wat is een vrouwenborst? Wat doet die penis precies? Wij spreken in dat verband van de ‘levende leermethode’.”

Sandra: “Dat herken ik heel erg. Masturbatie is een thema waar veel taboe rond heerst. Soms weten mijn dienstvragers niet hoe ze het moeten doen en blijft het daarom binnenin opborrelen tot ze helemaal gefrustreerd raken. Het kan soms heel plastisch klinken, maar het helpt echt om alles te benoemen en uit te leggen. Bij veel mensen moet ik op vlak van intimiteit alles in stapjes opbouwen. Dan vraag ik bijvoorbeeld hoe ze graag hebben dat ik bij hen kom liggen en hoe ze aangeraakt willen worden. Het gebeurt wel eens dat een dienstvrager een bepaald verzoek heeft waar ik me zelf niet comfortabel bij voel. Dan geef ik dat aan, maar waak er tegelijkertijd over te benoemen dat er niets mis is met de behoeftes van die persoon.”

Steven: “De basis voor onze dienstverlening is een gelijkwaardige relatie, terwijl er in de prostitutie soms grote ongelijkwaardigheid heerst en er vaak zelfs sprake is van regelrechte uitbuiting”

Ik vermoed dat er ook vooroordelen bestaan over seksuele dienstverlening via Aditi vzw…

Steven: “Ja, daar zijn we ons van bewust. In onze ogen blijft het onderscheid met prostitutie erg belangrijk. De basis voor onze dienstverlening is een gelijkwaardige relatie, terwijl er in de prostitutie soms grote ongelijkwaardigheid heerst en er vaak zelfs sprake is van regelrechte uitbuiting. Er zijn zeker prostituees en escorts die goed werk leveren naar personen met een beperking en kwetsbare ouderen, maar vaak krijgen wij toch verhalen waar het helemaal misloopt en waar er echt sprake is van misbruik. Wij horen in de zorgsector thuis. Seksualiteit maakt fundamenteel deel uit van het leven en van een inclusieve samenleving. Een persoon met een autismespectrumstoornis heeft een andere benadering nodig dan iemand met een mentale beperking. Onze dienstverleners weten dat en krijgen er maandelijks vormingen en intervisies over. Heel vaak draait het puur om intimiteit. In meer dan de helft van de gevallen is er zelfs geen sprake van penetratie. Soms omdat de dienstvrager er fysiek niet toe in staat is, maar dikwijls omdat er vooral behoefte is aan een diepgaande intimiteit via knuffels en aanrakingen.”

Ervaar jij dat ook zo?

Sandra: “Zeker. Ik zie mezelf als een zorgverlener, niet als een prostitué. Voor mij is wat ik doe zeker niet oppervlakkig, maar net heel waardevol. Soms blijft het inderdaad elkaar aanraken, knuffelen en strelen. Sommige mensen hebben daar genoeg aan. Er zijn er echter ook die meer willen dan dat. Ik heb erover moeten nadenken of ik dat zag zitten, maar ik heb veel empathie en kan me goed inbeelden hoe het moet voelen om intimiteit te missen. Als zij daar zo hard naar verlangen, wie ben ik dan om hen dat te ontzeggen? Sommigen van hen kunnen niet zelf aan een vriendin raken en moeten dus via alternatieve wegen tot een seksuele beleving komen. Het feit dat ik mijn lichaam en persoon ter beschikking kan stellen en hen dat kan geven, geeft mij een gevoel van meerwaarde omdat het iets is waar ze naar verlangen, maar niet zelf kunnen verwezenlijken. Soms durven dienstvragers niet aan te geven dat ze op zoek zijn naar meer dan enkel intimiteit. Het kan een lang proces zijn tot we echt overgaan tot de daad. Daarom blijf ik altijd open communiceren over wat hun verlangens en verwachtingen zijn. Ik vind het heel fijn als ik voel dat het vertrouwen er is om zonder taboes te praten.”

GRENZEN

Sandra: “Ik hoop ooit openlijk te kunnen zeggen dat ik als seksuele dienstverlener voor Aditi vzw werk zonder dat daar iemand vreemd over doet”

Wat zeg je als vrienden of familie vragen wat je job is?

Sandra: “Mensen hebben snel een oordeel klaar en dat schrikt mij af om er open over te praten. Ik heb het verteld aan mijn beste vriendin omdat ik wist dat zij er respectvol mee zou omgaan. Voor haar is het doodnormaal. Mijn mama heeft volgens mij een vermoeden. Hoeveel keer kan je met vriendinnen op stap zijn, he? (lacht). Ze dringt echter niet aan en laat mij mijn gangetje gaan. Hopelijk kan ik binnen enkele jaren gewoon openlijk tegen iedereen zeggen dat ik voor Aditi vzw werk en doet niemand daar vreemd over. Maar om dat te bereiken moet er meer aandacht aan het thema geschonken worden. Een artikel als dit kan helpen, net zoals een reportage op tv of een theatervoorstelling. Ook in het onderwijs zouden leerkrachten over de werking van Aditi vzw kunnen vertellen. Veel mensen hebben wel iemand in hun omgeving met een beperking en het is belangrijk dat ze beseffen dat zij natuurlijk ook noden en verlangens hebben. Ik heb er vertrouwen in dat de berichtgeving in de toekomst positief zal evolueren.”

Ik kan me voorstellen dat een job als dienstverlener mentaal belastend kan zijn…

Steven: “Het is normaal dat er soms een dienstverlener afhaakt. Seksualiteit gaat altijd over grenzen, ook onze dienstverleners zijn niet grenzeloos. Een zekere maturiteit is nodig om het beroep aan te kunnen. Onze dienstverleners worden geconfronteerd met ernstige vormen van beperkingen. We zien dan ook dat de leeftijd van een gemiddelde dienstverlener iets hoger ligt, rond de 38 à 40 jaar. Al zijn er uitschieters: onze jongste dienstverlener is 23 jaar en onze oudste 76. We kijken goed naar de draagkracht, want sommige situaties hakken er behoorlijk zwaar in. Zo werd ik gecontacteerd door een mama wiens zoon 32 jaar was en al heel zijn leven in bed lag met een open rug. Hij doorstond helse pijnen en de euthanasieaanvraag was al rond. Zijn laatste wens was om eens met een vrouw samen te zijn. De dienstverlener belde me achteraf. Fysiek was het geen zware dienstverlening, maar mentaal wel. Ze had een week vakantie nodig om te bekomen.”

Sandra: “Ik kan het werk goed van mij afzetten. Voor mij voelt het dus niet meteen mentaal belastend aan. Ik haal er net heel veel uit dat ik meeneem in mijn dagelijks leven. Aditi vzw is heel toegankelijk. Ik kan altijd bij hen en bij de andere dienstverleners terecht als ik met iets zit. Ik heb veel vertrouwen in de organisatie, anders zou ik een dergelijk engagement nooit aangegaan zijn. Van in het begin voelde ik intuïtief aan dat het daar goed zat. Ik heb bijna alle intervisies gevolgd en word heel goed begeleid. Het helpt om mijn gevoelens, vragen en twijfels te ventileren.”

Je werk gescheiden houden van je privéleven is vast niet gemakkelijk…

Sandra: “Anders dan ik op voorhand had verwacht, vind ik het eigenlijk heel gemakkelijk om mijn werk en privéleven gescheiden te houden. In het begin had ik daar wel moeite mee. Ik kreeg toen veel mailtjes van dienstvragers en durfde niet goed aan te geven dat ik niet de hele tijd beschikbaar was. Ik wou hen zo hard behagen dat ik mezelf wel eens uit het oog verloor. Ondertussen lukt dat veel beter. Waar ik vroeger de ‘discussie’ aanging, kan ik nu door te zwijgen of met één enkele zin mijn grenzen stellen. Ik ben assertiever geworden, ook in mijn job als maatschappelijk werker. Ik vind het niet nodig om mezelf anders of sterker voor te doen bij de dienstvragers. Ik werk onder een valse naam, maar ik speel geen rolletje. En ik durf ervaringen uit mijn eigen leven te delen. Maar eens thuis, kan ik mijn werk goed loslaten.”

BARSTJES

Wat is je minst goede ervaring gedurende de periode dat je als dienstverlener aan de slag bent?

Sandra: “Ik ben in dit beroep gestapt om mensen een goed gevoel te geven, hen te tonen dat zij erbij horen en recht hebben op liefdevolle aanrakingen. Toch gebeurt het wel eens dat ik onbewust iemand kwets door een opmerking of handeling. Zo ben ik erg gesteld op hygiëne. Ik was eens bij iemand die niet zo fris rook en ik heb hem daarop gewezen. Niet met de intentie om hem terecht te wijzen, maar eerder om het voor ons beiden zo fijn mogelijk te houden. Het bleek dat hij als kind verwaarloosd was en was door mijn opmerking heel hard geraakt. Daarna wilde hij een andere dienstverlener. Ik heb daar toen echt wakker van gelegen. We hebben het vervolgens besproken op een intervisie met Aditi vzw en andere dienstverleners en daar heb ik toch veel uit geleerd. Ik heb het contact met die man hersteld en mij verontschuldigd, dat vond ik enorm belangrijk. Het laatste wat ik wil, is iemand kwetsen.”

En toch blijft seksualiteit een taboe. Wat kunnen we daaraan doen?

Steven: “Negeer seksualiteit niet en zoek desnoods hulp bij ons. Ga het gesprek erover aan met je partner, met je kind, met je moeder, met je vader. Durf het taboe loslaten. Ouders van een kind met een beperking denken vaak nog mee, maar kinderen van een ouder in een woonzorgcentrum zijn dikwijls meer rigide. Wij zijn er om het gesprek aan te gaan en mee te denken over de mogelijkheden.”

Sandra: “We hebben allemaal hoekjes, kantjes en barstjes. Bij de ene zie je het gewoon beter dan bij de andere. Niemand is perfect, maar dat hoeft ook niet. Het is vooral belangrijk dat we iedereen als gelijkwaardig beschouwen, ook zij die zichtbare mentale of fysieke beperkingen hebben. Ik vind het vreemd dat hun verlangens soms worden doodgezwegen of weggelachen. Waarom zou hun nood aan lichamelijke affectie minder belangrijk zijn? Intimiteit is een basisrecht en we moeten blijven streven naar de normalisering van seksualiteit bij mensen met een beperking.”

 

Wat is Aditi vzw?

• Aditi vzw werd opgericht in 2008 door Miek Scheepers en Steven De Weirdt. Later kwam collega Nelle Frederix erbij.
• Aditi vzw ondersteunt de zorgsector bij vragen rond intimiteit en seksualiteit. Ze richt zich op mensen met een beperking, ouderen en mensen met een psychische kwetsbaarheid. Ook particulieren uit die doelgroepen kunnen bij hen terecht.
• Aditi vzw is een vergunde zorgaanbieder van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) en ontvangt subsidies van de Vlaamse Overheid voor haar werking.
• Aditi wil al 12 jaar lang het taboe rond seksuele zorgverlening doorbreken.
• Meer dan 260 zorgorganisaties zijn lid van Aditi vzw, waaronder ook heel wat voorzieningen van Broeders van Liefde.
• Aditi is de Indische godin van de onbeperktheid.

 

Wie is Steven De Weirdt?

• Steven (54) heeft een master psychologie en een master communicatiewetenschappen.
• In zijn vrije tijd speelt hij als gitarist in verschillende bands en reist hij de wereld rond met zijn vrouw.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wie is Sandra?*

• Sandra (46) werkt halftijds als maatschappelijk werker en als mantelzorger van haar vader.
• Sinds 2 jaar is ze ook aan de slag als seksuele dienstverlener voor Aditi vzw.
• Ze houdt van echte gesprekken en hecht veel belang aan de verbinding met andere mensen.
• *Sandra is een schuilnaam.