Still voerde in september 2023, samen met het onderzoeksbureau Indiville, bij 1606 lezers een onderzoek uit naar de impact en perceptie van stilte. De resultaten? We vatten ze voor jou samen in dit dossier. Maar cijfers zeggen niet alles. En dus blijven we achter met de vraag wat stilte nu eigenlijk precies is? Minder decibels of minder prikkels? Iets positief of iets negatief? Nodig of beangstigend? En worden we er gevoeliger voor of net niet? Wij zochten en schreven een definitie van stilte die je in geen enkel woordenboek zal terugvinden.

Redactie: Mattias Devriendt

De definitie van stilte

Laten we heel cliché toch maar even beginnen met een paar definities. Volgens Van Dale is stilte de afwezigheid van geluid of beweging. Wikipedia houdt het op de ervaring van geen enkel geluid of de ervaring van zo weinig geluid dat het als volledig natuurlijk en rustgevend wordt beschouwd. In ons onderzoek definieert echter slechts 17% stilte met de volledige afwezigheid van geluid. Veel meer mensen linkten stilte aan uitsluitend natuurlijke geluiden (63%), rust in het hoofd, ongeacht de aanwezigheid van geluid (50%), de afwezigheid van geluid én andere prikkels (34%) alles van bovenstaande (10%) of nog iets anders (9%).

Als we daarentegen het woord ‘geluid’ opzoeken, vinden we nergens een definitie die het heeft over ‘het ontbreken van stilte’. Geluid is met andere woorden de norm, stilte de veeleer zeldzame en vaak luxueuze tegenpool. Het probleem met stilte is dat ons eigen lichaam ook geluid produceert en dat we de stilte dus paradoxaal genoeg zelf nooit zullen kunnen ervaren. Jammer! Maar wees blij. Blijkbaar houden we het ook helemaal niet lang vol in een dode kamer (zie kaderstuk). “Het is vreemd”, vertelt Virginie Platteau, auteur van het in 2022 verschenen boek Hoe luidt de stilte. “Aan de ene kant snakken we naar rust en stilte, terwijl we er anderzijds niet goed mee om kunnen. Dan kiezen we er op rustige momenten toch weer voor om de koptelefoon op te zetten en onze eigen soundtrack af te spelen onder ons leven.”

De cijfers over stilte

De cijfers bevestigen dat. Uit ons onderzoek blijkt dat 96% van de mensen stilte belangrijk (>5/10) tot heel belangrijk (>9/10) vindt in hun leven. Deze mensen zijn graag regelmatig eens alleen (69%), komen ervan tot rust (64%), ontsnappen zo even aan de drukte (60%) of krijgen zo tijd om na te denken (54%). De 4% die stilte helemaal niet belangrijk vindt, gaf aan dat ze net opleven bij muziek of vrienden om hen heen (60%), beginnen te piekeren (41%) of zich somber voelen (30%).

Ondanks het belang van stilte in mensen hun leven, geeft slechts een minderheid aan meermaals per dag (7%), dagelijks (27%) of regelmatig, maar niet iedere dag (35%) stille momenten in te lassen. Stille momenten zijn vooral wandelen in een natuurgebied (76%), een boek lezen (55%), in de tuin liggen (40%), een kerk bezoeken (35%), alle schermen bewust uitzetten (30%) of op een bankje in het park gaan zitten (29%). 6% last bijna nooit stilte in en 24% slechts af en toe. Veel mensen hebben er dus nood aan (96%) maar slechts een deel laat het ook effectief minstens om de paar dagen toe (70%).

Het omgekeerde zien we bij het smartphone gebruik. Daar is het gebruik hoger dan we zouden willen. 30% koppelt schermvrije momenten aan stilte, maar 29% geeft dan weer aan naar de smartphone, tablet of laptop te grijpen tijdens een onvoorzien stil moment.

Bovendien start 50% zijn of haar dag door op smartphone, tablet of laptop social media te checken, mails te consulteren of de krant te lezen. En dat doen we bijna ogenblikkelijk binnen de minuut (9%), tussen 1 en 5 minuten (27%), tussen 5 en 10 minuten (19%). Samengevat zit 83% van de mensen naar een scherm te turen binnen de 20 minuten na het ontwaken.

En zo eindigen we de dag ook. 88% eindigt zijn dag voor het scherm van de televisie (49%) of van smartphone, laptop of tablet (39%). Bij wijze van experiment probeerde de redacteur van dit artikel die kwalijke ochtendgewoonte zelf eens te doorbreken. Hij hield het welgeteld 1 week uit alvorens weer te hervallen in het lezen van WhatsApp-berichten en sporza-updates direct na het ontwaken.

3 trends en evoluties over stilte

Het stilteonderzoek dat we in september lanceerden bij de Still-lezers, werd in 2019 al een keer eerder afgenomen bij ‘de Vlaming’. De belangrijkste evoluties?

1. Er is een duidelijke stijging in het smartphonegebruik bij het ontwaken. Waar in 2019 nog 35% binnen de 10 minuten zijn telefoon of een ander scherm checkte, is dat in 2023 gestegen naar 55%. Waar in 2019 nog bijna 50% er langer dan 20 minuten over deed, is dat aantal drastisch gezakt naar 17%.
2. We zoeken ook wat vaker bewust de stilte op (+9%). 1 op 3 vrouwen deed dat in 2019 via yoga, meditatie of mindfulness, in tegenstelling tot slechts 1 op 7 mannen. In 2023 zien we dat 52% van de vrouwen zich richt op die activiteiten. Bij mannen is dat 31%.
3. Heel veel dingen bleven dan weer stabiel. Onze favoriete top 3 van stilteactiviteiten bleef ongewijzigd:  een natuurwandeling (+-70%) een boek lezen (+-50%) en in de tuin liggen (40%). En ook tijdens onverwachte momenten blijven we exact hetzelfde doen: genieten van het moment (66%), nadenken (45%) of de smartphone of tablet checken (29%). Er wordt wel iets vaker gemediteerd (+6%).

Still zijn definitie over stilte

We wilden een betekenisvolle definitie die de stilte beschrijft op zo’n manier dat ze niet abstract en onbereikbaar lijkt (wat hebben we daar aan?), maar herkenbaar is in het dagelijkse leven (en dus goesting geeft om er zelf eens aandacht aan te besteden). Dus hier is hij dan, een nederige poging van Still magazine om stilte te vatten.

Stilte is het moment vlak nadat je de stofzuiger uitzet. Het is de autorit van 20 kilometer naar huis waarin je op je eentje de werkdag neerlegt. Het is het dichttrekken van de cafédeur en de sigaret die je opsteekt om even te vluchten uit het feestgewoel. Het is het ogenblik nadat je baby ineens ophoudt met krijsen, het geluid nadat iemand een gedurfde uitspraak deed en iedereen hem of haar perplex aanstaart, de weken in een exotisch land waarin je jezelf dingen niet hardop hoort zeggen omdat je weet dat die uitspraken in dat land verboden zijn. Maar het is evengoed het moment waarop je van je koffie drinkt, vlak vóór je je computer opstart en de mails laat binnenstromen of diep ademhaalt voor je een klas vol kleuters binnenstapt. Het is het moment waarop je niet weet hoe te beginnen als je dat moeilijke gesprek met je partner wil aangaan. Het is het moment waarop je alleen in de lift staat om van de ene vergadering naar de andere te gaan.

De stilte begint daar waar we iets bewust weglaten of waar iets weggenomen wordt. Het is een moment van leegte, een pauze tussen twee momenten van lawaai, een afwezigheid van wat er voordien was of straks komt. Het is een bewust kort of lang pauzemoment dat ons de tijd geeft om de dingen te verwerken en connectie met onszelf, de natuur of andere dingen om ons heen te voelen.

Meer lezen? Stiltebegeleider Virginie Platteau over de 8 vormen van stilte

Meer lezen? De 6 stellingen over stilte en geluid volgens Audioloog prof dr. Bart Vinck